GALDRAKVER,
EÐA HELDUR:
LÝSING A ÝMSUM LISTUM,
TIL SKEMMTUNAR OG GAGNS.
REYKJAVÍK.
PRENTAÐ Í PRENTSMIÐJU ÍSLANDS.
GALDRAKVER,
EÐA HELDUR:
LÝSING Á ÝMSUM LISTUM,
TIL SKEMMTUNAR OG GAGNS.
ÍSLEIFUR, EINARSSON
ÍSLENZKAÐI.
REYKJAVÍK. Prentað hjá KE. Þórðarsyni, á kostnað hans og E. Bjarnasonar. 1857.
Ká ver þetta er hið fyrsta þessa efnis, sem prentað or á íslenzku, og mun það því vera flestum hjer á landi að miklu leyti ókunnugt; jeg skal fara fáeinum orð- um um það.
þess er þá fyrst að geta, að kver Þotti er að mestu leyti tekið úr dönskum bækling; sem heitir: „Hexe- og Konstbog eller naturlig Magie“, og Þrentaður hafur vörið hvað eptir annað; þar að auki hafði jég við höndina fleiri samkynja bækur, sem jég bar saman við bækling= inn, fór sumstaðar eptir, og tók nokkrar listir úr,
Kverinu er skipt í þrjá kafla:
1. eru listir, sem með spilum eru leiknar, eða spila- galdrar, er svo nefnast; svo eru
2. listir, sem að mestu leyti reikning þart við, og seinast eru
3. listir,ssem ýms efni eru höfð til, o. fl.
Um 3. listirnar er þess að geta, að atli í danska bæklingnum eru fleiri, sem jeg sleppti ýmist „fyrir þá sök, að torvelt er að fá efnin til þeirra, og ýmist vegna þess, að jeg hjelt þær ekki almenningi skemmtilegar; við sumar af listum þessum eru og Í Sr bæklingnum fleiri aðferðir, en ein, eins ög, t.
., við fyrstu listina af þeim, sem sagt er frá í kveri PS eða hina 21. af öllum listunum, og sýndist mjer óþarfi, að taka nema eina aðferð við hverja list. Hjer á ofan get jeg þess, að á sumum efnum fann jeg ekki Íslenzk heiti, og eru gásalappir fyrir framan og aptan þau orð, sem ekki að öllu leyti. eru íslenzk ; en þar sem
* orð eru milli sviga, þá er það, víðast hvar, útlenzka
IV
nafnið á Íslenzka orðinu, sem erfyrir framan þá, og hef jeg sett það aptur og aptur, svo að ekki þurfi að leita að því annarstaðar Í kverinu. Efnin til listanna má fá í lyfsölubáðinni, og sum í sölubúðum kaupmanna.
Menn þurfa ekki að láta sjer þykja kverið ískyggi- legt, þótt galdrakver nefnist; öðru er nær, en það valdi *hjátrú; að kverið er kennt við „galdra“, er dregið af því, að menn, eftil vill, munu furða sig á sumum list- anna Í því, ef þeir sjá þær leiknar, og þær eru þeim ó- kunnar; allt fer fram .á eðlilegan hátt, eins og menn munu komast að raun um, ef þeir leika einhverja list; flestir, ef ekki allir, munu og þekkja eitthvað til spila- galdra, er svo nefnast, og láta ekki nafnið hneyxia sig. Að skemmtun og gagn megihafa af kveri þessu, mun mega fullyrða; það:er,„að líkindum, komið af því, að eitt- hvað þykir við bækur þessa efnis, að þær eru prentaðar hvað eptir annað Í sumum öðrum löndum; margar eru þær listir, sem sagt ér frá Í kveri þessu, sem skemmta má bæði öðrum og sjálfum sjer með, eins og, t. d., spila- listunum, sem unglingar opt hafa gaman af, og sem kver þetta er einkum ætlað; en auk þessa er það æfing fyrir þá, að læra og leika sumar listirnar Í kveri þessu, eins og, t. d., reikningslistirnar, og getur þannig, þegar á það er litið, orðið gagn að kveri þessu, sem og má segja um síðasta kaflann í því, ef menn vilja gjöra það, sem þar ér sagt frá.
Ritað í septembermánuði 1856.
Ísl. Einarsson.
YFIRLIT YFIR LISTIRNAR Í KVERI ÞESSU:
I Listir, sem með spilum eru leiknar, eða spila-
galdrar, er svo nefnast.
c bls. 1. Um það, hvaða brögðum þurfi að beita, til
þess að geta gengið að því vísu, hvaða spil það er, sem dregið hefur verið, 0. s. frv. 0. 1. Önnur aðferð við list þessa A 2. Um það, hvernig megi komast að því, ha spil það er eða eru, sem einhver eða einhverjir hafa hugsað. sjer, 0. 81 frv. - Fyrstarsðfprðitis satt bnainsr. 5 soli 8 Önnur raðforð:ginið titarar Er Þriðja áðforð =; a ; 5. 3. Um það, hvernig megi raða svo öli: aði táirsjou i þeir, sem taka eptir röðinni á þeim, en auðvelt verði að muna hana, og segja til eins og eins spils fyrir sig, o.sfrv. 2... 6; 4. Um það, hvernig farið er að segja il eins og !' „eins spils af spilunum, 0. 8. frv. 2... 2. 8. 5. Um það, hvernig: megi ganga að vísum munin- um á augunum á 3 spilum, sem tekin eru handa
6.
si
eð
10.
Al;
VI bls.
„ sjálfum sjer, og á öðrum 3, sem Sn
eru-fengin, 0. s. frv. 8. Um það, hvernig farið er að léggjá 12 il svo í raðir, að 4 sjeu í hverri, þversum, eða upp 3 JP
11. - Listir, sem reikning þarf við, o. fl.
Um: það, hvernig megi komast að því, þegar tveimur teningum er kastað, hvaða augu koma upp. á þeim, hvorum fyrir sig, 0. s. frv. . . 12. Um það, hvaða brögðum þurfi að beita, til þess að geta gengið að því vísu, þegar einhver held- ur á kvörnum, eða einhverju því um líku, í hönd- um.sjer, í annari á jafnri tölu, í hinni á odda- tölu, — í hvorri hendinni, hvor um sig, jafna tal- an og oddatalan sj... . 13. Uni það, hvernig megi komast ið þú, IR maður hafi tekið hring, á hvora höndina hann hafi látið hann, fingur og lið, o. s.frv. . . 15. Um. það, hvaða brögðum þurfi að beita, til þess að geta sagt til þess, sem út kemur, þegar ein-. hver hefur: hugsað sjer einhverja tölu, 0. s. fry. 18. Um það, hvernig megi komast að því, hvaða tala það er, sem einhver hefur hugsað sjer, 0.s. fry. 19.
12.
14
18.
20.
VIL bls. Um það, hvernig megi láta hið sama koma út
hjá tveimur mönnum, sem, hvor í sínu lagi, hafa hugsað. sjer tölu... E 1520, Um það, hvernig megi komast a því, TS hlut:3 menn, hver um sig, hafa tekið af 3hlutum, o.s.frv. 20. Um það, hvernig eigi að koma svo ár sinni fyrir borð, að. annar, sem keppt er við, geti ekki nefnt 100, þegar byrjað er fyrir neðan 10, og aldrei hlaupið yfir meir en tug. 22. Um það, hvernig eigi að fara'að, og háða bíögð- um þurfi að beita, til.þess að geta gengið að.tölu vísri, sem 4 menn hafa an sjer, sinn Í- hvet fi. DR 593, Um þa“, hvernig foðjutnnlfðtr eigi í að flytja svo tón, lamb og meis, sem hey er í, á bát yfirum á, o.s.frv. 25. Um það, hverníg megi skipta 8 mörkum, jafnt í sundur, með á marka mæli og 3 marka mæli. 26. Um það, hvaða brögðum víkingur nokkur, sem staddur var. í lífsháska, beitti, til þess að geta. látið hlutkesti, er varpað var um líf hertekinna manna, er áskipinu voru, falla að vild sinni. 26. Um það, hvernig 12 menn ljeku á matsölumann Tokkur:P a Ea Á: Um það, hvernig megi raða svo 9 Níl tölustöf- unum í 3 raðir, að 3 sjeui hverri röð, og 15 kómkútyrði!s froða sa ad
VIL NI.
Listir, sem ýms efni eru höfð til, blönduð, og
21.
22.
23.
sem hafa einkennilegt eðli o. fl. A bls. Um það, hvernig eigi að búa svo blek til, að eigi
"sjáist á pappírnum, ef á hann er ritað með því,
nema brögðum sje við beitt . . . . . 2 30. Galdrabókin ... 30.
Um það, hvernig megi búa til blek FR sem át
velt er að ná af pappírnum aptur, þegar með
því er ritað. á hann - .*. 32. Um það, hvernig eigi að, ER til saldraanð sem svo er nefndur . „ á 32.
. Um það, hvernig rita megi eitthvert arði svo á
svart borð með krít, að annað komi fan þeg-
ar þurkað er af borðinu, =. > 88. . Um það, hvernig megi rita brjef Í egg . . 38. „Um það, hvernig eigi að koma eggi ofan í háls-
mjóa flösku „2... rs ii 34 . Um það, hvernig megi láta egg dansa |. . 34.
. Um það, hvernig megi láta koma loga upp úr eggi 34.
Um það, hvernig megi sjóða egg án. vatns og
elds, og á höfði sjer. „ „ A Um það, hvernig eigi að láta in hjús, þótt í hita sje .<. 30
Um það, om eigi tai ná $y0 ring: úr skál,
IX
sem vatn er Í, með SES að þeir vökni eigi 33. Um það, hvernig glas, sem vatn er í skuli setja þannig á borð, að enginn geti tekið það af borðinu aptur, 0. s.fry. ta. #90. Um það, hvernig megi láta vatn búna upp úr flösku 37.
. Um það, hvernig megi sjóða vatn í brjefi . 37.
Um það, hvernig ið brenna trje, sem er niður í vatni
38. . Um það, hvernig megi búa til lítið eldfjall . 38.
Um það, hvernig megi búa til flugeld —. . 38.
. Um það, hvernig eigi að láta snjóbolta loga 39.
Um það, hvernig eigi að kveikja svo á klút, og láta loga, að klúturinn geti orðið jafngóður á eptir 39.
Um það, hvernig megi hafa svo eld í munni sjer,
að eigi verði meint við 39. Um það, hvernig megi hafa eld. í höndum sr svo að eigi grandi
Um það, hvernig megi bræða smáskilding í úr
silfri í valhnotarskurn . . tað AÐ, Um það, hvernig skuli búa til hvelldupt í #40, Um það, hvernig brenna eigi svo þráð, sem hring=
ur hangir á, að hringurinn hangi við öskuna . 41.
. Um það, hvernig eigi að fara svo með þráð, að
eigi brenni Í ljósi
. Um það, hvernig eigi að skjóta fug), og lífga aptur 42.
Um það, hvernig eigi að ná fuglum, sem skotið
er til, þótt ekki sjeu hittir . . AÐ
Eg það, hvernig megi glettast við hráfna . 43. Um það, hvernig megi láta rjúka úr tveimur
tómum bollum, þegar saman eru s. 43.
Um það, hverniz megi breyta mjólk í blóð“, - 43.
bls.
65. 66.
X
bls.“ Um það, hvernig megi gjöra rauða rós hvíta 44. Um það, hvernig megi gjöra menn að draugum 44. Um það, hvernig margfalda megi mann . . 44. . Um það, hvernig megi láta Lið vera á sífelldu flugi . . 45.
Um það, hvernig megi skera, svö epli Í hluti,
að hýðið haldi sjer . . ið
. Um það, hvernig megi brjóta staf, sem liggur á tveimur glösum, en láta glösin vera heil . „ 46.
Um það, þigg eigi #0 búattil svart og rautt blek.
Svart . í. 47. Rautt #35, 77 á 3 = 48.
- Um það, hvernig megi skýra skript, sem dauf er orðin; A
Um. það, hvernig skuli ná blekblettum af pappír 48. Um það, hvernig skuli ná blekblettum af ljerepti 48. . Umþað, hvernig eigi að ná járnriðblettum af
ljerepti „=. 49.
Um það, hvernig eigi að. ná tjörublettum, tólg- arblettum og öðru því um líku úr alls konar
ullarfötum . . 49. | Um það, hvernig eigi að geyma svo járn, að
eigi riðgi 90. #5
Um. það, hvortig.. kaffi skuli "gjöra "svo bragð- gott, að eins sje, og kaffi frá löndunum við
-Grikklandshaf . . í ÁR Um. það, hvernig eigi að líma saman n brotna bolla 52.
Um það, hvernig einna auðveldast muni Verði á að
la börnum að þekkja stafina, og. kveða að ó2.
I
Listir, sem með spilum eru leiknar, eða spila- galdrar, er svo nefnast.
1. Um það, hvaða brögðum þurfi að beita, til þess að geta gengið að því vísu, hvaða spil það er, sem dregið hefur verið, og segja til þess.
Á NN spil og stokka þau; set þau síðan frá þjer, en gæt um leið að, hvert neðsta spilið er; seg svo ein= hverjum, að draga eitt spil úr spilunum, gæta að því, og láta ofan á spilin aptur; tak þau síðan og stokka einu sinni; lát þau í vinstri hönd þjer, og bökin á þeim snúa upp; legg nú með hægri hendinni eitt og eitt á borð (kistil eða eitthvað því um líkt), og það þannig, að myndirnar snúi upp, og lázt vera að. telja. þegar það spilið komur, sem neðst var, þegar í fyrstu lagðir spilin frá þjer, þá set það spilið vandlega á þig, sem næst kemur, því að að því má ganga vísu, að það er spilið, sem dregið var.
Fáir segja til þess undir eins, heldur halda flestir áfram, sumir, þangað til öll spilin eru búin; þá taka þeir þau upp aptur, fletta þeim, og segja svo til spils- ins; en aðrir hafa það enn ATA þegar þeir
9
eru búnir að telja öll spilin, eins og þeir látast gjöra, og taka þau upp aptur, þá fletta þeir þeim,-og taka dregra spilið og annað, sem því erlíkt, og stinga þeim inn í mið spilin þannig, að myndin á dregna spilinu og bakið á líka spilinu sjeu saman, en láta þau standa lítið eitt út; snúa þeir svo myndinni á líka spilinu að þeim, er dregið hefur, og spyrja hann, hvernig hon- um lítist á spil þetta, hvort það muni ekki vera spilið hans; neiti hann því, þá snúa þeir spilunum við í hendi sjer, svo að myndirnar snúi að sjálfum þeim, og ýta svo spilinu, sem nær þeim er, inn í spilin, en dregna spilið setja þeir á grúfu frá sjer; nú stokka þeir spilin vel og vandlega, draga svo eitt lítið eitt út, sýna á því myndina, og spyrja, hvort þetta sje ekki rjetta spilið; því verður eflaust neitað; spil þetta er svo látið hjá hinu, og á grúfu; síðan taka þeir þriðja spilið, og fara eins að. Nú fara þeir að bregða þeim, er dregið hefur, um aðgæzluleysi eða minnisleysi, og fullyrða, að spilið hans. hljóti að vera eitt þessara þriggja; snúa þeir þeim síðan við, og segja: það er ekki til neins, að bera á móti því; spilið er þetta jan eða hvaða spil, sem það er). Önnur aðferð.
Taka skal ás, þrist, fimm, sjö og níu úr hjartanu, laufinu og spaðanum, 'og láta engan sjá eða vita af því; mjóa endanum á hjartanu, leggnum á laufinu og spað-
3
anum skal snúa upp eða niður, en eins á öllum spil- unum, láta svo draga eitt spilið, og snúa hinum, sem menn hafa eptir í höndunum, svo við í þeim, að það, sem sneri upp, snúi niður; síðan er dregna spilinu smokkað inn í þau aptur; þegar búið er að því, skal stokka a vandlega, fara svo afsíðis, til að ná spil- inu, sem snýr öðruvísi. én hin öll spilin, því að það er dregna spilið.
2. Um það, hvernig megi komast að því, hvaða spil það er eða eru, sem einhver eða einhverjir hafa hugsað sjer, og segja svo til þess eða þeirra.
Hjer skal 3 aðferða getið, og eru þær þessar: Fyrsta aðferð. Á borð, stóra kístu eða þar sem nóg er rúm handa
20 sa eins og með þau þarf nú að fara, skal leggja þau upp í lopt, 2 og 2 hvert hjá öðru, og segja einum eða fleirum, að hugsa sjer einhvér af þeim, sem saman eru, og muna þau; skal svo safna spilunum saman, taka hver 2 og 2 fyrir sig, leggja hvér ofan á önnur, og láta eigi ruglast; síðan skal raða beim Í 4 raðir, eins og þessar tölur segja til:
a 2
A 0 sas
1
dytti ÁDjui 1047 jalð ir
1
4
Efsta spilið er lagt í sömu afstöðu til hinna spilanna, og talan 1 er í til hinna talnanna, næsta spilið í sömu afstöðu til hinna spilanna, og 2 er í tíl hinna talnanna, st svo hvert spilið á fætur,öðru, eptir afstöðu 3, Á 5, . frv. En þegar þetta er búið, skal spyrja þann eba Í sem hugsuðu sjer einhver 2 spilin, sem saman voru, Í hvaða röð eða röðum spilin þeirra sjeu, og er þá auðvelt að segja til þeirra, því að svo er um hnútana búið; ef spilin, t. a. m., eru í efstu röðinni, þá eru þau fyrsta og seinasta spilið: í henni; ef þau eru í röðinni, sem næst er hinni efstu, þá eru þau annað og fjórða spilið í henni, frá hvorri hendi sem talið er; ef þau eru Í efsta röðinni og þeirri, sem næst er henni, þá eru þau annað spilið í efsta röðinni, þegar talið er frá vinstri hendi, og seinasta spilið í röðinni, sem næst er henni; þegar frá sömu hendi er miðað; þegar á allt er litið, þá segja sömu bók- stafirnir til spilanna, sem saman voru, þannig settir:
a, k, €, B, a,
h, d, Í, d, k,
i, €, í, €, 8
Þ, h, €, Í b.
Önnur aðferð. Tak nokkur spil, 6, 9, 12, 15, 18, 21 (eins og vant er), eða fleiri (að tölu, sem 3 ganga upp Í), en
5
lát eigi verða vart við, hvað mörg þau eru, svo að eigi, ef til vill, fari svo, að galdurinn komist upp; þannig er bezt, ef tekið er úr heilum spilum, eða þeim, som einhverjir viðstaddir vita, hvað mörg eru, að stinga spilunum, sem eigi eru höfð, t. a. m. í vasa. sinn. Legg spil þau, sem tekið hófur, á 3 staði; lát vera jafn- mörg á hverjum, og þau þannig, að hvert spil sje: ofan á öðru; seg svo einhverjum, sem við er, að fletta sundur spilunum á einhverjum einum staðnum, og hugsa sjer þar eitt spil; tak síðan öll spilin úr hverjum stað, set þan, er valið var úr og hugsað sjor, í miðið, og legg þau aptúr á 8 staði, eitt og eitt í einu; bið nú þann, er hugsaði sjer spil, að gæta að, á hverjum staðnum það lendir, og segja, hver hann sje, þegar búinn ert; tak þá spilin enn á ný, og far eins að, og þegar var sagt. "Nú er auðgengið að hugsaða spilinu, og er það mið- spilið á þeim staðnum, sem í miðið er, eða miðspilld af öllum spilunum, som tekin voru í.fyrstu til leiksins, þegar lögð eru svo saman, að spilin á staðnum, sem í miðið var, eru látin milli hinna; bezt er, að fara afsíð- is, til að ná því, svo að síður þurfi að óttast, að gald- urinn komist upp. Þriðja aðferð.
Tak nokkur spil, t. am. 9, legg í 3 raðir, og lát 8 vera í hverri; seg svo einum eða fleirum, að hugsa gjar eitthvert spil í þeirri og þeirri röð, sem þú til tekur,
6
ogliggur þversum;-tak svo spilin upp, hverja röð fyrir sig, of raða aptur þannig, að þau, sem voru í efstu röðinni, verði í röð upp og niður, til vinstri handar, þau, sem voru Í miðröðinni þvers um, verði í 'miðröð upp og niður, þau, sem vóru í neðstu röðinni, verði í röð upp og niður, til hægri handar; lát svo segja þjer, í hverri röðinni, þvers um, hugsaða eða hugsuðu spilin sjeu, þegar spilin eru komin í þetta horf; nú er eigi um að villast: hafi, t. a.m., verið valið úr efstu röðinni, og spilið sje í miðröðinni eptir umbiltinguna á spilun- um, þá er hugsaða spilið það spilið, sem næst er vinstri hendi. Dæmi: Spilín, sem tekin voru í fyrstu, skyldu, t. a.m., vera ás, tvistur þristur, 0.s. frv., alltað tíunni; þau skyldu, fyrir umbiltinguna, vera þannig sett:
Sjö. Tvistur. Sex." Nía. Ás. Fjarki. Fimm. - Átta. Þristur. Nú skal bilta þeim svo um, að þau, t. d., fái þessa legu: Tvistur. Ás. Atta. Sex. Fjarki. Fimm. Sjö. Nía. Þristur.
3. Um það, hvernig megi raða svo spilum, að fáir sjeu þeir, sem taka eptir röðinni á þeím, en auðvelt
7
verði að muna hana, og segja til eins og eins spils fyrir sig, jafnóðum og einhver flettir þeim upp, sem fengin eru þau á grúfu.
Menn verða að hafa eitthvað, sjer til stuðnings, sem þeir geti farið eptir í þessu efni; það má, t. a. m., hafa leiðarvísir af fyrstu stöfunum í heiti hvers einstaks spils, eða raða spilunum svo eptir þeim, að ás sje efstur, begar þeim er haldið á grúfu, þá átta, svo drottning, síðan fimm, 0. 8, fry.; en svo að sem erfiðast sje, að taka eptir röðinni á spilunum, eða ruglingurinn á þeim eýnist sem mestur, þá skal, t. d., taka fyrsta spilið, af tíglinum, annað af spaðanum, þriðja af hjartanu, fjórða af laufinu, fimmta af tiglinum, sjötta af spaðanum, 0. s. frv. bezt er að taka 4 spil, sitt af hverjum lit, t.d. tvistana, og láta litina á þeim vera í sömu röð, og fylgt er við niðurröðunina á hinum spilunum, eða eptir því, sem litirnir eru hjer áður nefndir, þá skal tígultvistur- inn vera fyrstur, þá spaðatvisturinn, svo hjartatvistur- inn, og síðan laufatvisturinn; þessi 4 spil skal þannig hafa í höndum sjer, og geta menn haft stuðning af þeim, þegar á að fara að segja til hinna spilanna, eis og eins, -jafnóðum og þeim er flett.
þegar búið er að raða 12 fyrstu spilunum, þá skal 13. spilið, eptir því, sem litirnir eru hjer nefndir, vera
28
spaði, og þá 14. hjarta, o. s. frv.; 25. spilið skal vera hjarta, og 37. lauf. “
4. Um það, hvernig farið er að segja til eins og eins spils af spilunum, og láta bakið á því, sem sagt er til, snúa að sjer.
Taka skal ein spil, fara með út í horn, og láta þar eitt af þeim upp í lopt, ofan á hin spilin, þegar þeim er haldið á grúfu, og gæta um leið að, hvaða spil það er; meðan þetta er gjört, skal snúa sjer undan; en þegar það er um garð gengið, skal snúa sjer að þeim, sem við eru, og segjast ætla að sýna þeim list sína; skal þá snúa að þeim myndinni á því spilinu, sem snýr öðruvísi en hin, og segja þeim, hvaða spil það er; en meðan þetta er gjört, skal spilunum þannig haldið, að sá, er á þeim heldur, geti sjeð, hvert neðsta spilið er af hinum spilunum, sem eins snúa; skal setja það á sig; síðan skal fara með hendurnar aptur fyrir sig, og setja spil þetta ofan á eina spilið, sem snýr öðruvísi en hin, og láta það snúa eins og það; spil
þetta skal sýna, og segja til þess, gæta að þriðja spil- inu, 0.S. frv.
5. Um það, hvernig megi ganga að vísum muninum á augunum á 3 spilum, sem tekin eru handa sjálfum sjer, og á öðrum 3, sem einhverjum eru fengin,
$
sá
þegar sá hinn sami segir til þess, á hvaða tug aug- un á 3 spilunum hans eru, og það, sem þau vantar á hann, ekki talið með augunum á hinum spilunum.
Hjer er fyrst að geta þess, að málspilin eru ein- ungis talin með 2? augum, og ásarnir með 1; en um hin spilin er ekki að villast.
Þegar sá, er spilin voru fengin, hefur sagt til tug- arins, sem augun á spilunum hans eru á, þá má ganga að því vísu, að sjeu augun á 3 spilunum hans á fyrsta tugi, þá kemur ákveðni munurinn fram, þegar sá, er spilin tók handa sjálfum sjer, dregur frá 10, augnatöl- una á þeim; eins og ekki þarf annað en draga hana frá 20, sjeu augun á 8 spilum þess, er þau voru fengin, á öðrum tugi, og frá 30, sjou þau á þriðja tugi. Dæmi: Augun á 3 spilum þess, er þau voru fengin,
skyldu vera:
1. á fyrsta tugi, t.d. 9;
2. á öðrum tugi, t. d. 14;
3. á þriðja tugi, t.d. 27;
en á 3 spilunum, er tekin voru handa sjálfum sjer,
skyldu augun vera: > SI
1. 21, þegar augun á hinum 3 spilunum voru á fyrsta tugi;
2. 19, þegar augun á hinum 3 spilunum voru á öðr- um tugi;
10
3. 7, þegar augun á hinum 3 spilunum voru á þriðja
tugi; ' ftá:10.7.00...305 ásaðsdrara 2, 10, 10 20 30 2 19 “ -11 lr 23
s
og er Íl munurinn á augnatölunni "á spilunum, er tekin voru handa sjálfum sjer í fyrsta skipti, og augnatölunni á 3 spilum þess, er þan voru fengin Í sama skipti, þegar það, sem þau vantar á fullan tug, er ekki talið með augunum á hinum 3 spilunum, o. s. frv., 1.í annað skipti, og 23 í þriðja.
6. Um það, hvernig farið er að leggja 12 spil svo í
raðir, að 4 sjeu í hverri, þvers um, eða upp og niður.
Af.12 spilum eru 9 fyrst tekin, og 3 og 3 lögð í 3 raðir, hverja fyrir neðan aðra; en nú er eptir, að koma fyrir 3, sem eptir eru, og það svo, að 4 verði í hverri röð, hvort sem talið er þvers um, eða upp og niður; að því skal þannig fara: á spilið, sem efst er, til vinstri handar, er fyrsta spilið látið, á miðspilið annað, og þriðja á spilið, sem neðst er, til hægri hand- ar. Telji nú:hver, sem vill; 4 eru í hverri röð, þvers um, eða upp og niður. E í
Ath. þess er hjer að geta, að“ margar eru þær
11
,
spilalistir, sem hjer eru ekki.nefndar; en margar þeirra eru þó byggðar annaðhvort á líkum brögðum, og hjer hafa verið við höfð, eða á því, að skorið er utan af nokkrum spilum í spilunum eða gjört far í þau, t. d. með nöglinni; við nokkrar listir hafa þeir, sem þær leika, annan mann, sem þeir láta segja sjer það, sem þeir vilja vita, t. d. með ýmsum bendingum.
I. Listir, sem reikning þarf við, o. fl.
7. Um það, hvernig megi komast að því, þegar tveim- ur feningum er kastað, hvaða augu koma upp á þeim, hvorjum fyrir sig, og segja tl Þeirra, en líta þó ávallt undan.
Seg þeim, er kastaði teningunum, að tvöfalda tölu augans eða augnanna, sem upp komu á öðrum hvorjum teninganna, bæta síðan ó við það, sem þá kemur út, og þá tölu, sem við það myndast, skuli hann margfalda með 5; þegar hann er búinn að því, þá lát hann hæta við töluna, er kom út við seinustu margföldunina, tölu augans eða augnanna, sem upp komu á hinum teningn- um; bið hann nú að segja þjor, hvaða tala hafi komið fram við þessar hinar síðustu aðgjörðir; frá þeirri tölu skaltu draga 25, og verður þá að vera eptir, hafi allt verið rjett reiknað, tala með 2? tölustöfum Í; en tuga- stafurinn er tala augans eða augrianna, sem komu upp á öðrum teningnum, og einingastafurinn sú, sem kom upp á hinum, þegar teningunum í fyrstu var kastað. Dæmi: Á teningunum skyldi, t. a. m., koma upp 2 og
6; nú á'sá, er kastaði, að tvöfalda annaðhvort 2 eða
13
6; hann skyldi tvöfalda 2, og eru það —. . 4;
við 4 á hann að bæta Að
verða s FR rs
9 á hann ax a með A iðstiÐ
koma út AA lt AÐ
við 45 á hann að bæta tölu sntðatlðá á
hinum teningnum eða a
verða ER a}
og frá ól á ð AA SV
verða þá eptir —. . Á 108
og er tugastafurinn (2) tála augnanna, sem kom upp á öðrum a en einingastafurinn (6) sú, sem kom upp á hinum.
8. Um það, hvaða brögðum þurfi að beita, til þess að geta gengið að því vísu, þegar einhver heldur á kvörnum, eða einhverju því um líku, í höndum sjer, í annari á jafnri tölu, í hinni á oddatölu!, — í hvorri hendinni, hvor um sig, jafna talan og oddatalan sje.
Bið þann, er heldur á kvörnunum í höndum sjer, að margfalda tölu Kvarnanna, sem eru í hægri hendi hans, með einhverri oddatölu, en tölu þeirra, sem eru
í vinstri hendinni, með jafnri tölu, og lát hann síðan
1) Jöfn tala er sú tala, sem 2 ganga upp Í, en odda-
tala er sú tala, sem ekki hefur það einkenni. 1
14
segja þjer, hvaða tala komi út, þegar hann leggi töl- urnar saman, sem komu út við þessar margfaldanir; sje það jöfn tala, þá er jafna talan í hægri hendi hans, og oddatalan í vinstri, en sje það oddatala, þá er jafna talan í vinstri hendi hans, og oddatalan í hægri.
Dæmi: í hægri í vinstri
A hendi hendi 1. tölur kvarnanna, sem faldar
eru, skyldu vera . A A a
og tölur, sem þessar töl- ;
ur eru margfaldaðar Eg =
komast. 54 og 14; úr 54 og 14 saman Ís verða 68, og er það jöfn tala, sem, eins og áður er sagt, er vottur þess, að jafna talan er í hægri hendi þess, sem fól kvarnirn- ar, en oddatalan í vinstri.
Í í hægri í vinstri
E hendi hendi - 2. tölur kvarnanna, sem faldar
ern, skyldu vera . ... - . TX og. 18,
og tölurnar, sem þessar töl-
ur eru margfaldaðar með,,.. . 3. og 2:
koma út mp 3 21 og. 36; Þegar 21 og 36 eru fs saman, þá verða úr þeim 57, sem er oðdatala, og er það vottur þess, að hjer eigi sjer stað hið gagnstæða því, sem var Í fyrra dæminu.
15
Ath. Dæmi þessi sýna, að þegar jöfn tala er marg- földuð, hvort sem heldur er, með jafnri tölu eða odda- tölu, þá kemur út jöfn tala; en sje oddatala margfölduð með oddatölu, þá kemur út oddatala.
9. Um það, hvernig megi komast að því, hvaða maður hafi tekið hring, á hvorja höndina hann hafi látið hann, fingur og lið, og það þótt milli margra manna sje að velja, og litið sje undan, meðan hringurinn er tekinn.
Hjer er fyrst að segja frá dálitlum undirbúningi: klippa skal niður miða, eins marga og mennirnir eru, sem við eru, merkja þá með tölustöfanum 1, 2, 3, 4, 5, 6, 0. s. frv. Í röð upp eptir, og láta síðan hvern mann Arága einn miða, sem á að tákna, hver hann sje í röðinni.
" Þegar þessu er lokið, lítur sá, er ætlar að. sýna kunnáttu sína, undan; tekur þá einhver hínna, er mið ana hafa dregið, hringinn, og lætur hann á sig, eins og
Í fyrirsögninni segir; nú snýr maðurinn, er listina kann,
Sjer við aptur, og skýrir frá því:
„að vinstri höndina skuli telja á undan hínni hægri, eða tákna hina fyrri með 1, en hina síðari með 2; fingurna skuli byrja að telja á litla fingri á vinstri hendi, eða það skuli takna hann með 1, en enda skuli á sama fingri á hægri hendi, sem því eigi að
16
tákna með ó; fremsta liðinn skuli telja fyrstan, og tákna með 1, en efsta með 3“.
Nú biður maðurinn, er listina kann, þann, er hring= inn tók, að reikna. með sjálfum sjer, og segja sjer, hvað út komi, þegar hann
„fyrst margfaldi töluna á miða sínum með 2; bæti við það, er þá kemur út, 8; margfaldi þá með 5, og bæti 47 við, og svo tölunni, er táknar höndina; marg- faldi síðan með 10, og bæti 6 við það, er þá kemur út, og svo tölunni, er táknar fingurinn; margfaldi þá með 10; bæti svo 5 við, og seinast tölunni, ór táknar liðinn“.
Þegar manninum, er listina kann, er sagt til töl- unnar, er út kemur, skrifar hann hana hjá sjer, og dregur frá henni töluna 8765;-en af tölu þeirri, er þá kemur út, ög:að minnsta kosti verður að vera 4 tölu- stafir, sjer:hann, hver sá er í röðinni, er hringinn hef- ur tekið, á hvorja höndina hann hefur sett hann, fingur og lið; og er þá að:geta þess, að aptasti tölustafurinn taknar liðinn, næsti tölustafur fingurinn, en höndina táknar sá tölustafur, er þá kemur, og það, sem þá er eptir af tölunni, táknar töluna á miða þess, er hring- inn tók.
Dæmi: Á miða þess, er hringinn tók, skyldi vera tal- an 19, og hann skyldi hafa látið hann á 3. lið vísi- fingurs: á hægri hendinni; nú á fyrst að marg-
17
falda .
með sa
kom
við 38 á að bæta
Varðar ag 5
46 á að na A
koma út G
og við 230 á í al A verða a
nú á að bæta sið To er táknar höndina 3 Al. 2 verða =
279 á að fáðfgkals ið
koma. út A að ;
og við 2790 á að báta f
VOLÓA að
við 27969 á áð þátt la er Sel ar fingurinn, eða hjer
verða
2798 á að riatórsllð tr köfiasdin
við 27980 á að bæta
verða A og við 27985 á á sta tölunni, er táknar liðinn, eða hjer „ .„ . VA Orms: 0
27988;
3;
18
fluttir 27 * frá þessari tölu dregur listamaður- ir A verða þá
=} a Á oo
æ = sr or
— eo
pu 19 fingug vo £mo1
"mnueoruð 7? uejeg þ
10. „Um það, hvaða brögðum þurfi að beita, til þess að geta sagt til þess, sem út kemur, þegar einhver hefur hugsað sjer einhverja tölu og honum er sagt, að gjöra ýmislegt við hana.
Fyrst skal segja þeim, er hugsaði sjer töluna, að tvöfalda hana, bæta svo við það, er þá kemur út, ein- hverri tölu, á sama stendur hvaða tala það er; þá tölu, er myndast við þessar hinar síðustu aðfjörðir, skal segja að helminga; frá helmingnum skal segja að draga hugsuðu töluna; má þá ganga að því vísun, að þá er eptir helmingurinn af tölunni, sem sagt var að bæta við
“ hugsuðu töluna tvöfaldaða. |
Dæmi: Hugsaða talan skyldi vera -„ . . . 4;
4 tvöfaldaðir eru . . ha
við 8 skyldi vera sagt As bæta Et lks
verða... a R ST 5 | 22 Final AR 13
19
og þegar hugsaða talan, hjer 4 eru dregnir frá afkoma út. 1.0ð:. eð KL 7, og eru 7 helmingurinn af 14.
11. Um það, hvernig megi komast að því, hvaða tala það er, sem einhver hefur hugsað sjer, og segja svo til hennar.
þeim, sem hefur hugsað sjer töluna, skal segja að tvöfalda hana, bæta svo við 4, margfalda þá með:5, bæta síðan 12 við, og margfalda með 10 þá tölu, er myndast við samlagning þessa; þegar hann er búinn að því, skal spyrja hann, hvaða tala hafi komið ut við síðustu aðgjörðir; þegar hann hefur sagt til hennar,
skal draga frá henni 320, og kemur þá út tala með 00
aptast, og er þá eigi annað að gjöra, en taka þáu burt,
og þá kemur fram talan, sem hugsuð var. 3
Dæmi: Hin hugsaða tala skyldi vera . . 73 Ek TR
FR JR a 70 0 3
18 margfaldaðir með 5 eru A RE A 05.
90 og 12 eru st a 02
102 margfaldaðir með 10. ET a AD20:
og þegar 320 eru dregnir frá 1020,
Vorða Op a Ti 0
og er þá, eins og áður er sagt, ekki annað að gjöra, ' en taka 00 þurt, svo að hugsaða talan fram.
20
12. Um það, hvernig megi láta hið sama koma út hjá tveimur mönnum, sem, hvor ísínu lagi, hafa hugs- að sjer tölu.
Seg báðum að margfalda tölu sína með 4, helm-
inga það, sem þá kemur út, margfalda helminginn |
með:10, og svo tvöfalda töluna, er þá kemur út, og þegar þeir eru búnir að því, þá lát-þá deila tölunni, er þefr seinast fengu, hvor um sig, með tölunni, er þeir, hvor í sínu lagi, hugsuðu sjer í fyrstu.
Dæmi: Tölurnar, sem Sr hvor fyrir sig, hugsuðu sjer,
skyldu vera . . RE 46 og 5; þegar þessar tölur eru mafgfóldsðús
04, konar 20 helmingar þessara talna eru . „ . 92 og 10, sem á að margfalda með 16, og koma
þá út. I a STLI051603 þessar tölur tvöfaldaðar eru . . .. 2944 og320;
nú er eptir að deila þessum tölum með tölunum, er mennirnir, hvor um sig, hugs-
uðu sjer, eða fyrri tölunni með 46 oghinni
seinni með 5; koma þá út á báðum stöðum . 64, og er það, eins og það á að vera.
„ 13. Um það, hvernig megi komast að því, hvaða hlut 3 menn, hver um sig, hafa tekið af 8 hlutum, sem þeim er lofað að skipta milli síð í einrúmi.
21
Hlutirnir skyldu, t. a. m., vera hringur, dósir og hnífur, og skal einkenna þá hjá sjer, hinn fyrsta með stafnum A, annan með E, og hinn þriðja með Í, og einnig skal einkenna mennina, hvern fyrir sig, með 1, 2, 3; síðan skal taka 24 kvarnir (baunir eða eitthvað því um líkt, sem fyrir hendi er), og gefa Í kvörn mann- inum með einkenninu 1, 2 manninum með einkenninu 2, og 3 hinum síðasta; þær, sem eptir verða, skal leggja þar, sem auðgengið er að þeim.
Nú skal líta undan, eða heldur fara inn í annað herbergi, svo að mönnunum gefist færi á, að skipta hlut- unum milli sín í næði; en hvort sem heldur gjört er, litið undan eða farið inn í annað herbergi, skal segja: að sá, er hafi tekið hringinn, skuli bæta við sig eins mörgum kvörnum, og hann hafi undir; sá, er hafi tekið dósirnar, skuli bæta við sig tvöfaldri tölu kvarnanna, er hann hafl undir, og sá, er hafi tekið hnífinn ferfaldri tölu. kvarnanna, er hann hafi undir.
Þegar allt þetta er um garð gengið, skal: ganga þangað, sem kvarnirnar voru, og kasta tölu á þær, sem eptir hafa orðið, „og verða þær að vera 1, 2, 3, 5, 6 eða 7, og eru hjer 6 latinsk orð:
„sALvE, oEnrA, AnIwæ, sEmIrA, vIrA, gvIEs“?,
1) Þessi orð þýða: 1. sæll eða sælsjertu; 2. í gjöranda eintölunnar í karlkyni, sem er certus, ákveðinn, á-
|
22
sem á að hafa stuðning af, til þess að geta sjeð, hvern hlutinn hver hefur tekið; sje ein kvörn eptir, þá er að aðgæta fyrsta orðið, eða röðina á stöfunum í þvi, sem. stærri eru, og á hún að sýna, að maðurinn, með einkenninu 1, hefur hlutinn, sem einkenndur var með A, eða hringinn; sá, sem einkenndur var með 2, hlutinn -E eða dósirnar; maðurinn, með einkenninu 3, hefur því hlutinn I eða hnífinn, o. s. frv.; t. a.an.: sjeu ð kvarnir eptir, þá,er að athuga orðið sEmltA, eða fara eptir röðinni á stöfunum E, 1, A, sem sýna fyrsta manninn með E, annan með 1, þriðja með A.
14. Um það, hvernig eigi að koma svo ár sinni fyrir borð, að annar, sem keppt er við, geti ekki nefnt 100, þegar byrjað er fyrir neðan 10, og aldrei hlaupið yfir meir en tug.
- Til þess að geta unnið þann, er keppir við þig, eru það nokkrar tölur, er þarf að muna; en þær eru þessar: 1,.12, 23,.34, 45, 56, 67, 78, 89, og er auðvelt að muna. þær, því að þær byrja á 1, og vaxa - svo ávallt um 11; þessum tölum skaltu vandlega halda undir allri keppninni; byrjir þú, þá seg fyrst 1, og verður.þá mótstöðumaðurinn „að koma með einhverja tölu: fyrir neðan 12, því að hann má ekki hlaupa yfir“ reiðanlegur; 8. í gjöranda eintölunnar, sem er anima, önd; 4 stigur; 5. líf; 6." hvíld.
23
tag; segji hann, t. d., 8, þá seg 12; segji hann þá 13, þá seg 23, o. s. frv.; en byrji mótstöðumaðurinn, þá er ekki að hugsa til að vinna, nema því að eins, að hann kunni ekki aðferðina, og sjái ekki út úr brögðum þeim, sem beitt er við hann.
15. Um það, hvernig eigi að fara að, og hvaða brögð- um þurfi að beita, til þess að geta gengið að tölu vísri, sem 4 menn hafa hugsað sjer, sinn í hverri röð. r Setjum svo, að 4 menn væru staddir í húsi hjá
Jóni nokkrum; einn þeirra hjeti Árni, annar Bjarni,
þriðji Davíð, fjórði Einar; Jón skyldi stinga upp á
því við gesti sína, að þeir fyndu upp á einhverju, sjer
til skemmtunar; þeir skyldu segja, að þeir vissu ekki, hvað það ætti að vera; en þá skyldi Jón bjóða þeim, að segja hverjum þeirra til tölu, sem þeir hugsuðu sjer; þessu boði skyldu þeir taka; segir þá Jón þeim, að setjast niður við borð, Árna og Davíð við endana, en
Bjarna og Einari við hliðarnar; síðan ritar Jón nokkr-
ar tölur, með krít, á borðið; skal hjer sýnt, hvernig
gestirnir sitja við borðið, hvaða tölur Jón ritar á það, og hvernig þær eru settar:
P
Ármi. 14, 15, 11, 6. — „3,5, 10, 13. Davíð.
; Einar.
Árna segir Jón, að hugsa sjer einhverja hinna 4 talna, sem næstar honum eru; sama segir hann og hinum þremur; en þegar þeir segjast vera búnir að því, þá fær Jón sjer blað og eitthvað, tilþess að rita með á það, skrifar upp allar tölurnar, og það í þeirri afstöðu, sem þær eru í, sín á milli, á borðinu; þurkar hann svo tölurnar af því, og skrifar þær aptur á það, en setur þær allt öðruvísi: tölurnar 4, er næstar voru Árna, set- ur hann í miðið, í legu talnanna 6, 9, 3, 8; við hlið=" ina á þeim, eða í legu talnanna 11, 7, 5, 16, ritar hann þær tölurnar 4, sem næstar voru Bjarna; þar sem tölurnar 16, 1, 10, 4 voru, skrifar hann tölurnar 4, er Davíð voru næstar; en yztar lætur hann vera þær 4 tölurnar, er Einars megin voru; lítur nú allt þann- ig út: ó
25
Bjarni.
Árni. 2, 13, 9, 6. 15, 1, ó, 16. Davíð.
Einar.
Nú biður Jón Árna að segja sjer; í hverri þessara 4 raða talan, sem hann hafi hugsað sjer, sje; það gjörir Árni, og bendir Jón honum þá á töluna, sem næst er miðjúnni, í þeirri röðinni; Bjarna, er segir Jóni til raðarinnar, þar sem hans talaer, bendir hann á 2. töluna, næst miðjunni, í þeirri röðinni; Davið bendir hann á næst yætu töluna í þeirri röðinni, sem hans tala er í, og Einari á yztu töluna í þeirri röðinni, þar sem hans tala er, og hlýtur allt þetta að standa heima, hafl enginn ruglingur orðið, þegar tölunum var bilt um.
16. Um það, hvernig ferjumaður eigi að flytja svo tóu, lamb og meis, sem hey er Í, á bát yfir um á, að hann geti sjeð um, að tóu gefist aldrei færi á, að bíta Jambið, og lambinu ekki, að, eta heyið.
26
Fyrst skal ferjumaður flytja lambið yfir um ána; síðan skal hann sækja meisinn, og fara með yfir, en taka þá lambið með sjer yfir um aptur, skilja það ept- ir, ogflytja tóu yfir um, til meissins; að lokunum for hann með tóman bátinn yfir um aptur, til að sækja
„
lambið, og flytja yfir um í annað sinn.
17. Um það, hvernig megi skipta 8 mörkum, jafnt í
sundur, með Ó marka mæli og 3 marka mæli.
Fyrst skal fylla 3 marka mælinn, og hella svo úr honum, og í o marka mælinn; síðan skal fylla 3 marka mælinn í annað sinn, og fylla þá úr honum 5 marka
mælinn, og er þá eptir 1 mörk í 3 marka mælinum;
„
úr 5 marka mælinum skal nú hella öllu í ílátið, sem 8 merkurnar voru Í Í fyrstu; en í ó marka mælinn skal hella 1 mörkinni úr 3 marka mælinum, fylla þá 3 marka mælinn úr ílátinu, og hella aptur úr honum saman við 1 mörkina í 5 marka mælinum; þannig eru komn- ar tvennar 4 merkur, önnur í ílátinu, en hin í ó marka mælinum.
18. Um það, hvaða brögðum víkingur nokkur, sem staddur var Í lífsháska, beitti, til þess að geta lát- ið hlutkesti, er varpað var um líf hertekinna manna, er á skipinu voru, falla að vild sinni.
Á skipi víkingsins voru 30 herteknir menn, 15
21 karlmenn og 15 kvennmenn; sá víkingur, þegar í nauð- irnar rak, að ekki var annars kostur, en kasta helm- ingnum af hinum herteknu mönnum fyrir borð, og ljetta þannig á skipinu; af því að hann langaði til þess, að halda kvennmönnunum, en vildi þó ekki, að á þess- ari löngun sinni bæri, þá var hann lengi að vélta því fyrir sjer, hvernig hann ætti að fara að; kom honum þá til hugar latínska vísuorðið: „rOPULEAm vIircAm mATER nEcla TExERAT?.“ Sá hann, að vísuorð þetta gat hjálpað sjer til þess, að koma fram vilja sínum; en hann. fór að því, eins og nú skal skýrt frá: þar sem A er í vísuorðinu, setti hann 1 mann, þar sem H er, setti hann 2, þar sem Í er, 3, þar sem O er, 4, og 5, þar sem Ú er, og rað- aði svo þannig, að hann skipaði 4 kvennmönnum fyrst (#0), svo.5 karlmönnum (ÞÚ), síðan 2 kvennmönnum (LE), þá 1 karlmanni (Am), 0. s. frv., kvennmönnum og karlmönnum á víxl, eptir því sem stærri stafirnir koma fyrir Í orðunum, sem eptir eru af a öll röð in hjá víkingnum var þannig: 0000 11111}00|1 |ooo| 1 |olt1}oo}t1}o|t1 oo} (1 táknar karlmann, Ó kvennmann) V.
1) þessi orð þýða: (Á) „populsviðar“ vendinum móðirin konnnglega hjelt.
28
Víkingurinn stóð í sömu afstöðu til mannanna, og V er í við röðina hjer í bókinni, og sagði, að 9. hverjum manni skyldi kasta útbyrðis; byrjaði hann svo að telja, og taldi kvennmanninn, sem yztur er til vinstri hand- ar, fyrstan, og gekk síðan á röðina til hægri handar; jafnóðum og hann taldi, ljet hann kasta 9. hverjum manni fyrir borð; þegar hann var búinn með röðina, byrjaði hann aptur að telja, og það á sama manni, og hann byrjaði á í fyrstu; hann fór að öllu eins og áður, og tekur það upp aptur og aptur; losast hann á þann hátt við alla karlmennina, en missir engan kvennmann.
19. Um það, hvernig 12 menn ljeku á matsölumann
nokkurn.
Einhverju sinni, í hallæri nokkru, bar saman fundi 12 manna, er allir voru fjelausir, og gátu ekki aflað sjer matar; taka þeir þá til að ræða um ýmislegt, sjer til dægrastyttingar; en einn er það, sem ávallt þegir, og er mjög þunglyndur; allt í einu biður hann sjer hljóðs; segir hann þá, að sjer hafi komið til hugar ráð, er geti komið þeim öllum að liði, ef það takist; en ráðið er þetta: að fara til matsölumanns, biðja hann að selja sjer mat, og segja honum, að borgunin skyldi koma, þegar svo margar máltíðir væru búnar, að þeir ekki gætu lengur broytt um sæti við borðið, er þeir borðuðu við; sagði hann svo, að enginn þeirra mundi
RE I Et ER st TD
29
lifa það, að þurfa að borga einn skilding; fjellust hinir á ráð þetta, og fara þeir allir til matsölumanns, er þar var Í nánd, er þeir voru; bera þeir upp við hann er- indi sitt, og gekk þeim það vel; matsölumaður segist skuli láta þá fá matinn, ef hann eigi vísa borgunína, þegar sá tími sjé kominn sem þeir lofl að borga á; en ekki lifir matsölumaður það, að taka við borguninni, eins og ekki mennirnir, að þurfa að borga, því að þá hefðu þeir orðið að borða 479,001,600 sinnum, eða lifa í rúm 400,000 ár, ef þeir hefðu borðað þrisvar á dag.
20. Um það, hvernig megi raða svo 9 fyrstu tölustöf- unum í 3 raðir, að 3 sjeu Í hverri röð, og 15 komi út, þegar þeir eru lagðir saman, og það, hvernig sem talið er. a Í miðið skal skrifa ö, en 2, 4, 6 og 8 í hornin;
eiga 2 að vera andspænis 8, eða 2, 5 og 8 í beinni
línu á ská; sama er að segja um 4 og 6, og stöðu þeirra til 5; milli 2 og 4 eiga 9 að standa, milli 2 og
6 7, milli 4 og 8 %, og milli 6 og 8 1; lega talnanna
verður því, t. a. m., þannig:
2. 9. 4 Ki
Br Sv
30
TI. Listir, sem ýms efni eru höfð til, blönduð, og sem hafa einkennilegt eðli, o. fl.
21. Um það, hvernig eigi að búa svo blek til,að eigi sjáist á pappírnum, ef á hann er ritað með því, nema brögðum sje við beitt.
Blek þetta má búa til með ýmsri blöndun; si skal einnar aðferðar getið.
Myl blekber (Galæbler) í smátt; lát þau A í vatni nokkra daga, og hell því svo í glas; skrifa síðan með vatni þessu á pappír, og haf nýan penna; þegar allt er þornað, sjest ekkert á pappírnum, ef vatnið ekki hefur verið. of lítið; ef svo er, verður að bæta vatni við. Sje nú „vitríúl“ látið í vatn, og „vitríólið“ látið renna "sundur Í vatninu, og vatn þetta svo borið með njarð- arvetti á pappírinn, sem ósýnilega skriptin er á, þá kemur hún í ljós.
Með bleki þessu má gjöra ýmsa galdra; hjer skal sagt frá einum, sem blekberjavatnið (Galæblevandet) og „vitríólsvatnið“ er haft til.
Galdrabókin.
Þeir, sem list þessa leika, búa sjer; til bók úr ó-
skrifuðum pappír, með hjer um bil 10 blöðum í, og
sl
allt að 50; aptast í henni láta þeir vera brjefahulstur, sem er opið að kjölnum í bókinni, svo að eigi verði vart við það; þegar þeir eru búnir að þessu, rita þeir sína tölu, frá 1 til 10 eða 50, ofan til á hvert blað, því til einkennis, og ýmsar stuttar spurningar, þær, er þeir sjálfir vilja, fyrir neðan hana, og hafa til þess al- mennt blek; klippa þeir svo niður miða úr pappír, hafa þá ferhyrnda, og eigi stærri, en hálft blað í bókinni; skrifa þeir á hvexn þeirra, einn og einn, með almennu bleki það, sem stendur á hverju blaði í bókinni, en fyrir neðan það skrifa þeir svarið, og það gjöra þeir "með blekberjavatninu, sem áður er nefnt; þegar þessu er lokið, brjóta þeir saman hálfa pappírsörk, eða sem því svarar, gjöra hana gagndrepa í „vitríólsvatninu“, og smokka svo inn í brjefahulstrið í bókinni; fara þeir að öllu þessu sem leynilegast. Nú byrjar sjálfur galdur- inn: þeir láta einhvern kjósa sjer einhvern af miðun- um, láta svo miðann, sem hann kaus sjer, inn í bók- ina, þar sem sama spurningin er í henni, og er á mið- anum, og spurningarnar láta "þeir mætast, svo að allt sja sem furðulegast; síðan láta þeir bókina aptur, og láta hana vera það dálitla stund;. þegar þeir þykjast vissir um, að það, sem í brjefahulstrinu er, hafi unnið starfa sinn, þá opna þeir bókina, og taka miðann út, og er svar komið á hann, ef þeim hefur ekki hrapar- lega skjátlast.
32
23. Um það, hvernig megi búa til blek það, sem auð- velt er að ná af pappírnum aptur, þegar með því er ritað á hann.
Blek þetta má búa til með því, að taka brennt kalk, sem legið hefur í brennivíni, berja á vel sljettri hellu, og hnoða svo, láta það síðan í leirkrukku, og byrgja vel yfir hana, svo að eigi geti komizt lopt að, en hella, þegar frá líður, viðarkvoðuvatni (Gummivand) í krukkuna (einnig má hafa neyzluvatn); nú er blek
þetta búið.
23. Um það, hvernig eigi að búa til galdrasand, sem svo er nefndur. ;
Set „vitríól“ á heitan ofn; við það molnar það, "og verður hvítleitt; myl það síðan svo smátt, sem unnt er, og lát smáan og hvítan sand saman við; „vitríólið“ á að vera hjer um bil helmingur hans.
Til að sýna, hve göldróttur sandur þessi er, þá bú til megnt seyði af blekberjum (Galæbler), lát það setjast, og sía það svo; rita nú fáeinar línur með vatni þessu á pappír eða drag upp mynd með því; sjest varla neitt á pappírnum, því að lítill litur er á vatninu; undir eins og búinn ert, að sleppa hendinni af pennanum, þá sá galdrasandinum á skriptina eða myndina, og lát hann liggja dálitla stund; slá svo undir pappírinn, svo
|
|
33
að sandurinn fari burt, og þá er skriptin eða myndin
%
orðin svört,
24. Um það, hvernig rita megi eitthvert orð svo á svart borð með krít, að annað komi fram, þegar þurkað er af borðinu.
Með tólg er fyrst skrifað á borðið eitthvert orð, og enginn látinn sjá; hjá því, sém næst, er ritað annað eða sama orð á borðið, og krít höfð til þess, og staf- irnir hafðir stórir og feitir; þetta eru þeir látnir sjá, sem við eru; að lokunum 'er krítar orðið þurkað út með fíngrunum, og rikið látið berast ofan á tólgar- stafina ósýnilegu.
25. Um það, hvernig megi rita brjef í egg. v
Ef skrifað er utan á skurnina á eggi með legt af blekberjum (Galæbler), „álúni“ og „ediki“!, letur þetta svo þurkað í sólskini, og eggið, að því búnu, harðsoð- ið í söltu vatni (sjó), þá hverfur letrið utan á skurn= inni, og fer inn. Egg þetta má senda, í brjefs stað, til einhvers manns, og þarf hann einungis að taká skurnina af því, og þá er hann búinn að brjóta upp brjeflð.
3) þess er að geta, að víða, þarsem „edik“ er nefnt, til að hafa við ýmsar listir, mun og mega nota sýru, 3
34
26, Um það, hvernig eigi að koma eggi ofan Í háls- mjóa flösku.
Láta skal egg liggja í „vínediki“, þangað til það verður vel lint, eins og deig; þegar það er orðið, skal teygja svo úr því milli handa sjer, að auðvelt veiti, að koma því niður um hálsinn á flöskunni, sem það á að fara í; þegar eggið er komið ofan í flöskuna, skal hella köldu vatni í hana, og fær eggið við það lögun sína aptur.
27. Um það, hvernig megi láta egg dansa.
Ef tekin eru nokkur egg, gat gjört á mjórri end- ann á þeim, og dálítið látið renna úr þeim, en í stað þess látið aptur dálítið af kvikasilfri í þau um gatið, og það svo byrgt með vaxi, pottur síðan settur á hlóð- ir, og farið að því, eins og vant er, og eggin látin Í hann, — þá hefst bráðum dansleikur hjá þeim.
28. Um það, hvernig megi láta komaloga upp úr eggi.
Rauðan öll og flókinn eru blásin úr eggi, og það svo fyllt með brennusteini, saltpjetri og óbleyttu kalki; eggið síðan látið í vatn, og leggur þá loga upp úr því.
29. Um það, hvernig megi sjóða egg án vatns og elds, og á höfði sjer. Að þessu má fara, eins og nú skal skýrt frá: gjöra
að
35
skal holú ofan í brauð, sem verið hefur verið að baka, nokkuð stærri en egg, og það undir eins og brauðið er tekið af eldinum; ofan í holu þessa skal stinga egg-. inu, og byrgja hana, að því búnu, með því af brauð- inu, er áður var í henni; síðan má vefja dúk um brauðið, og setja á höfuð sjer. þannig soðnar þá eggið fullt eins vel, og í potti, með vatni í, og yfir eldi.
30. Um það, hvernig eigi að láta vatn frjósa, þótt í hita sja. ;
Tak snjó, smámulinn ís og handfylli af salti; lát þetta á disk, og hrær vel í; set annan disk ofan á, sem kalt vatn er í, og lát svo báða diskana á glóð. Fer nú allt smátt og smátt að bráðna á neðri diskin- um, en frjósa á hinum efti.
s
31. Um það, hvernig eigi að ná svo hring úr skál,
sem vatn er Í, með fingrunum, að þeir vökni eigi.
Fá þjer flata og vel sljetta skál; hell í hana hálfu vínglasi af vatni, og lát svo hring ofan í hana. Til þess að ná honum upp úr aptur með fingrunum, og væta þá ekki, þá þurka glasið vandlega innan, og hald, til að þynna í því loptið, logandi brjefi. rjett undir opinu á því, og haf það á meðan á" hvolfi og rjett upp yfir skálinni; set síðan glasið á hvolfi, og ; snatri, ofan
86
í skálina; safnast þá vatnið upp í glasið, en fingurnir vökna ekki, þótt í skálina komi.
32. Um það, hvernig glas, sem vatn er í, skuli setja þannig á borð, að enginn geti tekið það af borð- inu aptur svo, að borðið standi kyrt, og vatnið fari eigi úr glasinu, — nema sá, er setti það á borðið.
Að þessu skal þannig fara: tak brjefmiða, og haf hann lítið stærri, en svo, að nógur sje, til að byrgja glasið, sem til leiksins skal hafa; klipp miðann kringl- óttan, svo að jafnt standi alstaðar út af, þegar hann
"er lagður ofan á glasið; fyll það, að þessu búnu, með
„Vatni, og legg miðann ofan á, og lófann á vinstri hend- inni aptur ofan á það; snú þannig glasinu við með hægri hendinni; en þegar opið á því horfir beint niður, þá má taka lófann á vinstri hendinni burt, því að, sakir loptþrýstingarinnar, er allt eigi að síður kyrt; set það þannig, á hvolfi, á vel sljett borð, en drag síðan. mið- ann hægt og hægt undan. Ætli nokkur geti nú, sem ekki þekkir til galdursins, tekið glasið svo af borðinu, að: það sje kyrt, og vatnið fari ekki úr glasinu ?
En vilji sá, er setti glasið á borðið, taka það apt- ur af því, þá fær hann, sjer stinnan pappír, sker af honum miða, sem er rúmlega helmingi lengri, en þver-
mælir glassins, og lítið eitt breiðari, þynnir svo á honum
eina, hliðina með hníf, og ber tólg á; að þessu búnu,
kp
fer hann undir glasið með þunnu hliðinni á miðanum, hægt og hægt, og dregur glasið gætilega út að borð- röndinni; eigi má listi vera á henni, því að þar verð- ur hann að halda sljettri fjöl svo, að hinn sljetti flöt- ur hennar og borðplatan sjou í beinni stefnu; út á fjöl- ina dregur hann nú glasið; en þegar glasið er komið á hana, snýr hann glasinu, með fjölinni fyrir opinu, við; fjölína tekur hann þá burt, og setur afsíðis, svo -að glasið or eitt saman í höndum hans, tekið af borð- inu svo, að borðið var látið vera kyrt, og vatnið er Í glasinu.
33. Um það, hvernig megi láta vatn buna upp úr flösku.
Glas skal fylla, milli hálfs og fulls, með vatni, setja glerpípu ofan í, og láta nálega nema við botninn á flösk- „unni; pípuna skal festa með lakki, og. gjöra opið á henni að ofan mjög lítið; síðan skal blása af öllu afli í hana; kemur þá upp um hana vatnsbuna, og varir það dálitla stund, ef vel er blásið.
34. Um það, hvernig megi sjóða vatn í brjefi.
Randirnar eru brettar upp á brjofmiða, og vatni svo hellt í hann; síðan:er farið með hann að ljósi, og honum haldið yfir því; hitnar þá í vatninu; en eigi grandar ljósið brjefinu.
38
86. Um það, hvernig megi brenna trje, sem erniður í
vatni. í
Til þess þarf að hafa stóra eldskuggsjá eða eld- gler, og. er þá farið svo að, og nú skal frá skýrt: spíta er bundin við stein, og. sökkt ofan í ker; sem fullt:er af vatni; spítan er látin vera í kafi. Nú er tekin skugg- sjáin, eða glerið, haldið. móti sólu, og það svo, að brunadepillinn lendi á spítunni, og leiðir af þessu það, sém marga mun furða á.
36. Um það, hvernig megi búa til lítið eldfjall.
Ef nokkur yrði sá, sem þetta vildi reyna, þá er það að segja, að þannig má að því fara: í leirpott skal láta. óblandað járnsvarf og óriðgað, og jafnmikið af muldum brennusteini, eigi lítið af hvoru fyrir sig; hella. skal svó - vatni í pottinn, og gjöra þykka leðju; síðan skal grafa allt í jörðu, 3 fet á dýpt, og láta grastorfu ofan á. „Eptir 2 dægur, eða sem því svarar,
kemur svo mikil ólga í allt saman, áð það, sem ofan á pottinum liggur, lyptist upp, og eldslogar koma í ljós.
37. Um það, hvernig megi búa til fingeld.
„ þetta má gjöra með því, að setja „kamfóru“ í brennivín, og láta liggja í því, þangað til ekkert er orðið eptir af henni, bera það svo á brjefræmur, og þurka. Nú er búið að búa allt undir, því að eigi
39
þarf annað, en fara upp á hæð, þegar dymmt er orðið, með brjefræmurnar, kveikja í þeim, og sleppa svo; er þá gaman að sjá, hvernig þær leika sjer í loptinu.
þa
38. Um það, hvernig eigi að láta snjóbolta loga.
Tak „kamfóru“, mjóa og langa í laginu, sting inn í snjóbolta, og ber eld að henni; kviknar þá í henni, og eins lítur út, og snjóboltinn standi í loga.
39. Um það, hvernig eigi að kveikja svo á klút, og láta loga, að klúturinn geti orðið jafngóður á eptir.
Gjör klút gagndrepa í vatni, og dýf honum svo ofan í brennivín; tak hann upp úr aptur, og lát hanga á einhverju; ber síðan: ljós að honum hjer og hvar, svo að í honum kvikni,.og grandar eldur þessi honum
eigi. ,
40. Um það; hvernig megi hafa svoreld í munni sjer, að eigi verði meint við.
Á allan munninn, varir, tennur, góma og tungu er bórin arabísk viðarkvoða (Gummi), og þó að eldur sja svo settur upp Í sig, þá þarf eigi að Óttast neitt heilsutjón fyrir það,
40
41, Um það, hvernig megi hafa eld í höndum sjer, svo að eigi grandi.
Viðarkvoða (Gummi) og ögn af rúmjeli er látið í rauðu úr eggi, og hrært svo í. þetta er síðan borið á hendurnar, og látið þorna, og má svo, sjer að skað- lausu, góða stund hafa eld í höndunum.
42. Um það, hvernig megi bræða smáskilding úr silfri
í valhnotarskurn.
Ef dálítið af hreinum saltpjetri er látið saman við þriðjúng hans, að vigt, af brennusteini og annan af sagi, og mulið svo smátt, sem unnt er, nokkuð af dupti þessu síðan látið í valhnotarskurn eða eitthvað því um líkt, og ofan á það smáskildingur úr silfri, sem svo er beygður, að hann einungis snerti duptið á 2 stöðum, þegar hann er lagður á það, því, sem eptir er af duptinu, síðan sáð ofan á hann, eldur svo bor- inn að, kveikt í duptinu, oglátið brenna, — þá finust skildingurinn á eptir í botninum á valhnotarskurn- inni; en þá er hann ekki í skildings lögun.
43. Um það, hvernig skuli búa til hvelldupt.
i Mylja skal hreinan og þurran saltpjetur saman við 2 þriðjunga hans af þurru vínsteinssalti („sal tartari“, er eigi má blanda saman við óverkaðan vínstein eða „eremor“, nje heldur við „erystalli tartari“, sem mjög
41
er ólíkt), og láta saman við dupt þetta þriðjung salt- pjetursins af „flores sulfuris“ (hreinsuðum bronnusteini), og geyma svo allt vel og vandlega í flösku, að ekkert lopt komist að,
Duft þetta er-þannig notað, að ögn af því er lát- in á pjátursplötu; hún er.sett á glæður, og farið svo afsíðis; fer þá að rjúka úr duptinu; það bráðnar, og hverfur burt með miklum hvell. það ber opt við, að lægð verður eptir í plötunni, og stundum kemur gat á hana. 7
Ath. Þeir, sem búa hvelldupt þetta til, og vilja reyna það, verða að varast, að eldurinn, sem platan, með duptinu á, er sett á, sja megn eða logi, því að þá verður ekkert úr neinum hvell,
44. Um það, hvernig brenna eigi svo þráð, sem hring-
ur hangir á, að hringurinn hangi við öskuna.
Tak salt milli þriggja fingra þjer, og lát ofan í nokkra dropa af vatni; lát saltið renna sundur í þeim; set svo ofan Í vatnið vel digran þráð (tvinna), og lát hann liggja í því hjer um bil 2 dægur, tak hann þá upp úr, og þurka; bind svo lítinn hring við hann; far með í ljós, og lát brenna upp; hangir nú bring- inn eigi að síður við þráðinn, sje þess að eins gætt, að hristingur komi eigi á hann; að öðrum kosti dott- ur hringurinn óðar níður.
42
45, Um það, hvernig eigi að fara svo með þráð, að "eigi brenni í ljósi. T Taka skal tinkönnu, og fylla með köldu vatni; skal þá vefja þræði um hana, og eigi lausloga; fari nú '“ hver, sem vill, með könnuna að ljósinu, haldi henni í því, og mun þráðurinn halda sjer, þótt lengi sje reynt til við hann.
46. Um það, hvernig eigi að skjóta fugl, og lífga aptur.
þetta er eigi margbrotið, og á þannig að fara að því: láta skal púður í bissu (smábissu (Pistoll), eins „og haft er í vanalegt skot, og þjappa brjefl ofan á þáð, en nú þarf kvikasilfur, og á það að vera í stað blýkúlu eða hagla, er vant er að hafa í skotið: síðan skal skjóta með kvikasilfrinu á fugl, og lendi það á honum, þá dettur hann eins og dauður til jarðar, en lifnar innan skamms við aptur.
47. Um það, hvernig eigi að ná fuglum, sem skotið er til, þótt ekki sjeu hittir.
Lát púður í bissu, eins og fer í vanalegt skot, svo þurran pappírsmiða, og þjappa að; ber þá tólg, eða aðra fitu, á annan miða, og lát næst; þriðja mið- ann haf þurran; lát hjer að auk vatn í hlaupið, og of- an á það stinnan pappír, og þjappa svo að; hleyp nú úr bissunni, og lát lenda þar, sem margir fuglar sitja; .
Er
43
kemur við það svo mikill felmtur yfir þá, að þeir detta, og, þannig verður þeim náð.
I 48, Um það, hvernig megi glettast við hrafna.
Þeir, sem vilja. skemmta sjer við. þetta, eiga að vinda saman brjef, og láta annan endann vera. opinn, bera á það, að innan verðu, fuglalím, og stinga kjöt- bita ofan í það; sjo farið með þetta þangað, sem hrafn- ar eru vanir að koma, og halda sig, og það látið þar, þá mun ekki lengi þurfa að bíða eptir því, að einhver krummi verði kjötsins var, og reyni að ná því með nefinu; en þá festist Þrjefið við það.
49. Um það, hvernig megi láta rjúka úr tveimur tóm- um bollum, þegar saman eru.
Sjeu 2 bollar við höndina, í annan hellt nokkrum dropum af „salmiakspiritus“, en í hinn nokkrum drop- um af saltsýru, þeim velt um í bollunum báðum, svo að tómir sýnast, og bollarnir síðan settir hvor við hlið- ina á öðrum, þá rýkur úr þeim, og verður reykurinn því þykkari og megnari, sem opunum á þeim er betur haldið saman.
50. Um það hvernig megi breyta mjólk í blóð.
Vínsteinssalt er tvisvar tekið á hnílsodd,. og látið í mjólk, verður hún rauð við það, en eigi banvæn.
44
Í j
51. Um það, hvernig megi gjöra rauða rós hvíta.
Bronnusteinsmoli er látinn í glóð, og rauðri rós, sem fullmynduð er orðin, haldið uppi yfir henni, hvítn- ar þá rósin við reykinn, sem leggur frá brennusteinin- um; en sjö rósin sett Í vatn: á eptir, þá fær hún apt- ur hinn forna lit sinn, þegar frá líður.
Ath. Við tóbaksreyk verður rós grænleit.
52. Um það, hvernig megi gjöra menn að draugum.
Hella skal dálitlu af sterkum vínanda (spiritus víni) í undirskál; í hana skal og láta dálítið af salti, og ögn af brennusteini, og hræra svo vel í, láta siðan kveik úr viðarull í skálina, og kveikja á honum; sje nú dymmt, þegar þetta er gjört, þá eru allir, sem við eru, engu líkari en ná.
53. Um það, hvernig margfalda megi mann,
þeim, sem aldrei hafa haft 2 flatar skuggsjár við höndina, og litið í þær báðar undir eins, mundi koma það undarlega, ef þeir væru spurðir að, hvort þeir vildu ekki láta margfalda sig; en svo má að því fara, að fá þeim 2? flatar sknggsjár, segja þeim, að fara með and- litið milli þeirra, og horfa í þær báðar nndir eins; sjá þeir sig þá margfalda í þeim. Sje hornið milli skugg- sjánna 120 stig (Grader), þá eru þeir tvöfaldir í þeim; sje það rjett eða 90 stig; þá eru þeir þrefaldir; sjo
45
það 72. stig, þá eru þeir fjórfaldir; sje það. 60 stig, þá eru þeir fimmfaldir 0. s..frv. því marg- faldari í skuggsjánum, sein hornið milli þeirra er ninna.
54. Um það, hvernig megi láta fjaðrahnött! -vera á sífelldu flugi.
Ef menn núa pípu úr gleri með einhverju fati, og bera hana svo að fjöður, þá dregur pípan fjöðrina að sjer, áður en þær eru komnar saman; tollir fjöðrin litla stund. við pípuna, og fer svo burt aptur; fari merin þá undir fjöðrina með pípuna, og haldi pípunni fyrir neð- an fjöðrina, þá heldur fjöðrin áfram að: sveima í lopt- inu, fyrir ofan pípuna, og fari allt með feldi, þá má þannig fara með fjöðrina um allt, og snýr ávallt sama hlið hennar að pípunni, hvað fljótt sem farið er. En ef menn, í stað þess, að fara undir fjöðrina með píp= una, bera lakkstöng að fjöðrinni, þegar hún skildist við pípuna, þá dregst fjöðrin að lakkstönginni. þetta á rót sína í rafurmagni, og er það gagnstætt hjá gler- pípunni og Jakkstönginni.
Standi því 2 menn, t. a. m, inni í herbergi, í 1'% * fets fjarlægð hvor frá öðrum, annar haldi á glerpípu,
1) Fjaðrahnött kalla Danir Fjæderbóld; það er dá- lítill hnöttur með fjöðrum í, sem hafður er í eins konar hnattleik.
46
og núi hana, eh hinn á lakkstöng, sem hann einnig núi, en á milli sín hafi þeir fjaðrahnött, sem smágjörð- ar fjaðrir eru í, þá mun eigi hjá því fara, þegar fyrst er komið lopt undir fjaðrahnöttinn, að hann heldur á- fram að vera á ferðinni, milli glerpípunnar og lakk- stangarinnar, eins og ef 2 menn væri að fleygja hon- um milli sín.
55. Um það, hvernig megi skera svo epli í hluti, að hýðið haldi sjer. J Þeir sem þetta kunna, fara að því, eins og nú
skal frá skýrt: þeir þræða sterkan þráð (tvinna) í smá-
gjörða nál, búa til með því, rjett undir hýðinu á epli, marghyrning, sem hefur: 1. þá legu, að ef eplið væri skorið sundur eptir hliðum hans, þá gengi skurðurinn fyrir; utan kjarnarholið; 2. sem flestar hliðar (svo að nálarsporin verða að vera lítil); að þessu búnu taka þeir eplið, og halda svo um það, að eigi rifni út úr, þegar þeir kippa að 'sjer báðum endum „þráðarins. Eins og nú hefur verið sagt, fara þeir og að á hinum hliðum eplisins, og dettur það svo í hluti, þeg- ar þeir taka hýðið utan af. .
56. Um það, hvernig megi brjóta staf, sem liggur á 2 glösum, en láta glösin vera heil. Fyrst eru 2 jafnhá borð flutt hvort að öðrm, svo
;
.
47
að lítið bil er á milli; síðan eru 2 Öölglös eða vínglös, sem og eru jafnhá, sett á borðin, sitt: glasið á hvort; glösin svo fyllt með vatni, og stafur, sem verður að vera þurr og stökkur, settur ofan á þau þannig, að hann einungis snerti þau, hvort um sig, á einum stað; nú er slegið á hann með öðrum staf eða einhverju á- þekku, hrökkur hann þá í sundur, en glösin: standa jafngóð á borðunum. a Á 57. Um það, hvernig eigi að búatil svart og rautt blek. á Svart.
Lát 6 lóð af velmuldum blekberjum (Galæbler), 2 lóð. af almennu „vitríóli“ og mörk „vínediks“ í leirpott; set leirpottinn á eld, og lát nokkrum sinnum komá upp suðu í honum; lát síðan 2 16) af velmuldri viðar- kvoðu (Gummi) saman við, "og þá er blekið búið.
Blek þetta er kolsvart, og heldur sjer svo vel, að það er eins eptir 100 ár, og það var fyrsta daginn.
Ath. Á það, sem sezt á botninn í blekbyttunni, skal hella „vínediki“, og verður það þá bezta blek apt- ur. En bezt gjöra menn í því, að hræra í byttunni daglega, eða að minnsta kosti Í hvert sinn, Sem menn setjast við:skriptir, ef það ber eigi hversdaglega við. AÐ. láta vatn, brennivín og ýmislegt fleira í blek, ættu menn ekki að gjöra,
48
Rautt.
Fá þjer 2 lóð:af „fernambuktrja“ (litunartrje), */. af „álúni“, ?/, af viðarkvoðu (Gummi), og lát í fjórð= ung úr mörk af „vínediki“; set þetta í lítinn leirpott, og hann á hæga glóð, og þá er stutt að bíða eptir rauðu bleki. á
Ath: Öðruvísi litt blek, en svart, eru menn að eins vanir að nota, til þess að strika með, t.d. verzi= unarmenn bækur sínar, og hafa menn, auk rauða bleks= ins, einnig blátt blek, grænt, o. s. frv.
68. Um það, hvernig megi skýra skript, sem dauf er orðin. Blekber (Galæbler) -éru soðin í víni eða „vínediki“, og seyðið borið með 'njarðarvetti á, þar sem skriptiri er dauf á pappírnum.
' 59. Um það, hvernig skuli ná blekblettum af pappír.
. Saltpjetur og jafnmikið af brennusteini, „álúni“, og rafur skal mylja saman í dupt, og bera það svo með votri ljereptspjötlu á blettinn,
60. Um það, hvernig skuli ná blekblettum af ljerepti.
Það þarf ekki að efa það, að aðferðinni, sem ein= staka maður, ef til vill, þekkir og notar, til þess að ná blekblettum af ljerepti, þeirri, að bera á þá vökva
*
49
úr „sítrónu“, sje það að kenna, að gat kemur á ljer= eptið, þar sem hann hefur verið borinn á, þegar lengra eða skemmra frá líður; en ein aðferð er-það, sem ekki hefur þetta í för með sjer; hún er þannig: bræða skal hreina og góða tólg í hréinum bolla, skeið eða öðru því um líku, og láta blettinn ofan í, og tólgina komast gegnum ljereptið; síðan skal láta það lisgja, með tólg- inni á, nokkra stund, og þvo svo, eins og vant er.
61. Um það, hvernig eigi að ná járnriðblettum af ljerepti.
Hell 1 eða 2 dropum af „spíritus salis“ á blettinn votan, og hald honum síðan uppi yfir bolla, með sjóðheitu vatni í, svo að hann rjettað segja snerti vatnið; gufan, sem upp af því leggur, sk þá, tilað vinna til fulls á blettinum.
62. Um það, hvernig eigi að ná tjörublettum, tólgar- blettum og öðru því um líku úr alls konar ullarfötum. þegar fita, hvers konar sem er, kemst í föt, þá gjöra
menn bezt í, að bregða sem fljótast við, svo að hún
nái ekki, að fara inn í fötin, og breiða sig út. það af
Átunni, sem ofan á situr, skal gætilega skafa: burt með
hreinum hníf. s Ef bletturinn í fötunum er tjörublettur eða því
um líkt, þá skal láta hann verða gagndrepa Í „terpen-
tínuolíu“, og halda honum litla stund yfir hægum kola- 4
50
eldi, svo að „olíunni“ veiti auðveldar að vinna Á blett- inum, geti sogið í sig, og þynnt það, sem í honum situr; meðan á hitu þessari stendur, skal og núa hann milli handa sjer; hafi þetta hvorutveggja vel tekizt, þá skal brjóta saman sogpappír (Trækpappir), og leggja á borð; ofan á hann skal setja fatið, sem bletturinn er á (sjálfan blettinn), og aptur ofan á fatið annan sog- pappír saman brotinn; nú skal koma með heitan bolta, og setja ofan á allt saman, gæta síðan vel að, hve nær báðir sogpappírarnir eru orðnir vel fullir, þá skal hafa skipti á þeim og nýjum, og þessu halda áfram, meðan boltinn er heitur, og nokkuð kemur í pappírana; skyldi nú, þegar hætt er, nokkuð vera eptir af blettinum, þá skalgjöra allt, sem nú hefur verið sagt, upp aptur; sje svo seinna, ef ekki er laust við, að blettsins gæti, brenni- vín borið á staðinn, þar sem á blettinum ber, þá fer varla hjá því, að allar leyfar af honum hverfi.
En ef bletturinn í fötunum er tólgarblettur, eða eptir aðra lika fitu, þá þarf ekki á neinni hitu að halda, því að á tólg, smjöri og því um líku vinnur „terpen- tínuolian“ án hénnar; en að öðru leyti skal fara eins að.
63. Um það, hvernig eigi að geyma svo járn, að eigi riðgi. Það er haft eptir ýmsum mönnum, sem um lang- an aldur hafa haft járn milli handa, og hafa aflað sjer
ót
manna bezt þekkingar á meðferð þess, að viðsmjör (Bomolie), eins og menn bera það vanalega á jám, fremur auki, en haldi riði frá því, en þeir hafi tekið eptir því, að ef bræddu blýi væri 4 eða 5 sinnum hellt í fjórðung úr mörk af viðsmjöri, og blýið látið kólna í því, en síðan borið á jám, þá geymdist það bet. Er það eflaust, að brætt blý tekur snerpu úr viðsmjör- inu, sem járninu er skaðleg.
64. Um það, hvernig kaffi skuli gjöra svo bragðgott, að eins sje, og kaffið frá löndunum við Grikk- landshaf (Levante)!.
Óbrennt kaffi skal láta ofan í leirkrukku, sem vel er gleruð (glasseret), hella í hana sjóðandi vatni, og hræra svo vel í; skal svo, að lítilli stundu liðinni, hella undan öllu vatninu, sem óþef leggur nú af, en láta baunirnar í hreina pjötlu, og hossa þeim í henni, til að ná af þeim mestu vætunni; síðan skal láta þær út í sólskin, eða á volgan ofn, og þurka þær; þegar þær eru orðnar þurrar, skal ljósbrenna þær, og hita sjer svo kaffi, eins og vant er.
Ath. Í Hollandi er það mjög tíðkað, að Ji með kafflbaunir, eins og nú hefur verið sagt, og þykir gott ráð.
1) þaðan er kaffi orðlagt fyrir gæði.
52
65. Um það, hvernig eigi að. líma saman brotna bolla. “ 3
Óbleytt kalk er mulið í dupt; í það svo látinn
flóki úr eggi og súr eða yst mjólk; úr öllu þessu er
síðan hnoðað lint deig, og borið í sárið á bratunums
bezt er, að sárið. sje sem nýast, og ekkert hafi sezt í það.
66. Um það, hvernig einna auðveldast muni vera að kenna börnum, að þekkja stafina, og kveða að. Mörg börn eru það, sem heldur vilja leika sjer,
en læra að þekkja stafina í bók eða kveða að; þegar
þannig er, þá mun æskilegt, að barnið hafi þá hluti, að leika sjer að, sem það getur lært þetta af; en þessir hlutir þurfa að vera með þessum einkennum: að barn- ið geti skemmt sjer við þá, þeir sjeu eins margir og stafirnir í stafrofinu, og á hvern hlut límdur sinn staf- ur, sem mætti ná með hníf úr einhverri fánýtri bók; þessa hluti skal nú gefa barninu 2, 3, 4 eða fleiri Í hvert sipti, allt eptir því, hvað barnið þykir móttæki- legt fyrir, ðg segja því, jafnóðum og því er fenginn hver þeirra, hvað stafurinn á honum heiti, og að hlut- urinn heiti eptir honum; það skuli setja það vel á sig, eða muna það, því að það verði spurt um það seinna, og ef það muni það, skuli það fá fleiri gull; sje nú enginn efi á því, að barnið þekki stafina á þess- um hlutum og ekki hætt við, að það ruglist í þeim,
53
skal fá því aðra hluti, með nýjum stöfum á, og fara eins að, og áður; þannig skak nú vinna upp allt staf- rofið, fyrst litlu stafina, og síðan hina stóru.
Nú er eptir, að kenna barninu að kveða að, og skal þannig að því fara: takaskal 2 hlutina, sem, t. d., a og f er á, og segja því, að þeir hafi báðir eitt nafn sameiginlega, og heita af, hlutirnir, sem á og. s ér á, heiti ás, og þannig skal taka nokkur atkvæði í hvort skipti með barninu; en þegar búið ér, að vinna upp tveggja atkvæða samstöfurnar, má taka 3 hlutina, t. d., þá, sem a, f og | er á, og segja barninu, að sameiginlega nafnið á þeim sje afl, o. s. frv. 5
Þannig er þá barnið búið, að læra að þekkja stafina, og kveða að, og gefst hverjum þeim, sem reynir þessa aðferð, hún vel, og það við börn á 3. árinu, sem menn hafa haft hana við; það er eins og allt fylgist að, listin og skemmtunin hjá barninu, og að við það verður fyrirhöfnin fyrir þann, sem á að kenna því, bæði ánægjulegri, og í alla staði ljettari.
s-0ð3
Leiðrjettingar: Á bls. 93 vantar: „er“ fyrir framan „ekki“ - — 12, 15 og 16 er: „hvorj“ — fyrir „hvor“ —